Categories
Geschiedenis Religie

Viterbo en het ontstaan van het pauselijke conclaaf

Tegenwoordig wordt de paus gekozen tijdens het conclaaf, een enorm evenement waar heel wat media op af komt. De hele wereld kijkt elke dag mee of er zwarte, dan wel witte rook uit de schoorsteen van het Vaticaan komt. Van oudsher worden de kardinalen die stemgerechtigd zijn (dat wil zeggen nog niet seniel)  opgesloten in de Sixtijnse kapel. Elke dag wordt er dan gestemd totdat er een meerderheid gevormd is en er zodoende witte rook uit de Vaticaanse schoorsteen kan komen.

Dit is niet altijd het geval geweest. Voordat de regels voor het conclaaf opgesteld werden, bepaalden de geestelijkheid en de burgers van Rome gezamenlijk wie er paus werd. Pas in 1059 werd bepaald dat de enigen die over de pauselijke verkiezing gingen, het college van kardinalen was. De kardinalen besloten dan wel gezamenlijk, maar werden nog niet opgesloten, met als gevolg inmenging van buitenstaanders en ellenlange verkiezingen.

De langste verkiezing

De verkiezing van 1268, na het overlijden van Clemens IV, spande de kroon en duurde maar liefst drie jaar. Deze verkiezing werd in Viterbo gehouden omdat de traditie voorschreef dat de verkiezing plaats moest vinden in de plaats waar de vorige paus was gestorven, en dan specifiek in de plaatselijke kathedraal. De kardinalen kwamen hier in eerste instantie een keer per dag bijeen om te beraadslagen, om vervolgens onverrichter zake naar hun verblijf in de stad te vertrekken. Omdat zich twee fracties gevormd hadden, met allebei ongeveer evenveel leden, zat er geen schot in de zaak. De Franse fractie wilde persé een Fransman, terwijl de Italiaanse fractie dat helemaal niet zag zitten. Een Italiaan was voor de Fransen dan weer een brug te ver. De permanente aanwezigheid van Karel van Anjou, die de Fransen steunde in Viterbo, maakte de zaak er ook niet makkelijker op.

Na een jaar met geen enkele vooruitgang besloot de bevolking van Viterbo dat het wel leuk geweest was en dat de kardinalen opgesloten moesten worden in het pauselijke paleis totdat ze een paus hadden benoemd. Om het geheel nog wat te versnellen kregen de kardinalen nog slechts water en brood. Ook dit hielp echter niet. Uiteindelijk werd het dak van het paleis gehaald in de hoop dat de blootgestelde kardinalen wel moesten kiezen, wilden ze niet  door de elementen geteisterd worden.

Met dak was het pauselijk paleis een stuk comfortabeler
Met dak was het pauselijk paleis een stuk comfortabeler

Uiteindelijk bleek dit wel te helpen en het college koos een Italiaan die geen kardinaal was, maar pauselijke gezant in Acre bij de negende kruistocht. Ondanks dat het een Italiaan was konden de Fransen hier uiteindelijk wel mee leven, gezien Teobaldo Visconti al tijden weg was uit Italië en niet ‘besmet’ was door het politieke gekonkel in Italië.

Gregorius X

Teobaldo nam als naam Gregorius de tiende aan en nadat hij uit Acre naar Viterbo was vertrokken, was een van zijn eerste daden om ervoor te zorgen dat de kardinalen tijdens de pauselijke verkiezing opgesloten moesten worden, en op water en brood gezet, zodat het nooit meer zo lang zou duren totdat er een nieuwe paus zou zijn. Conclaaf komt dan ook uit het Latijn en betekent ‘met sleutel’.

Het pauselijke paleis in Viterbo kwam nog hetzelfde decennium weer in het middelpunt van de belangstelling te staan, toen een van de opvolgers van Gregorius, Johannes de 21-ste, een studeerkamer aan het paleis liet bouwen.

God straft onmiddellijk

Johannes stond voor zijn verkiezing tot paus bekend als Peter de Spanjaard. Dat hij geboren was in Lissabon en later ging studeren in Parijs werd even over het hoofd gezien. Net als Catalonië nu, werd Portugal toen gewoon gezien als deel van Spanje. Voordat Peter het tot paus schopte was hij een populair wetenschapper en arts, die een standaardwerk over logica schreef dat tot in de 16e eeuw populariteit genoot in heel Europa. Als arts schreef hij echter ook een boek over traditionele anticonceptiemethoden, die verrassend goed bleken te werken.

Johannes xxi, de reservespanjaard
Johannes xxi, de reservespanjaard

Anticonceptie was, net als nu, toen ook een heikel punt voor katholieken en toen Johannes’ nieuwe studeerkamer opeens instortte, met hem erin,  werd al snel gewezen naar het heidense schrijfsel, wat hij eerder produceerde. Na acht dagen legde Johannes dan ook het loodje en kon God opgelucht ademhalen en ervoor zorgen dat er een nieuwe paus kwam. Dit keer eentje die zich netjes aan de kerkelijke leer hield, maar de toon zette voor de volgende eeuwen door minstens drie neven tot kardinaal te benoemen.

Categories
Geschiedenis Religie

Arme Celestinus V

Vandaag is de 87-ste verjaardag van Paus Benedictus XVI, de tweede paus die er vrijwillig mee ophield, zonder dat er anti-pausen in het spel waren. Als we kijken naar wat er gebeurde met de eerste paus die afstand deed van de pauselijke rode schoentjes dan is het niet zo vreemd dat dit zelden gebeurt. Zijn voorganger, die er genoeg van had, kwam namelijk tamelijk onprettig aan zijn einde…

Het betrof hier Celestinus V, die 5 maanden paus was in 1294 alvorens er de brui aan te geven. Voordat hij paus werd, was Celestinus een kluizenaar die de Celestijnse orde had opgericht. Toen zijn voorganger als paus overleed, duurde het meer dan 2 jaar voordat er een paus werd gekozen. Celestinus, die toen nog Pietro Angelerio heette, stuurde hierop een brief naar de kardinalen die de paus moesten kiezen dat ze vaart moesten maken omdat God ze anders een lesje zou leren. De kardinalen besloten hierop dan Pietro zelf maar te kiezen, zeer tegen Pietro’s zin in. Toen boodschappers Pietro op de hoogte stelden dat hij paus was geworden probeerde hij te vluchten, maar nadat de kardinalen en de koningen van Hongarije en Napels hem persoonlijk smeekten om het pausschap een kans te geven besloot hij het toch maar te proberen.

Helaas voor Celestinus was hij een politieke onbenul, die voornamelijk kardinalen benoemde op voorspraak van zijn beschermer, de koning van Napels, waar Celestinus hof hield. Behalve dat hij van politiek geen kaas had gegeten, probeerde Celestinus ook nog steeds te leven als kluizenaar in zijn pauselijke paleis, waar hij een speciale cel liet bouwen voor zichzelf. Een van zijn kardinalen maakte handig gebruik van het feit dat er via een luchtpijp een verbinding vanuit een andere kamer was met de cel van Celestinus en gaf Celestinus raad via de luchtpijp. Celestinus hoorde wel de stem van Benedetto Caetani (de kardinaal in kwestie), maar dacht dat God rechtstreeks met hem communiceerde.

In de 5 maanden dat Celestinus paus was, zorgde Benedetto ervoor dat hij zo veel mogelijk steun van de andere kardinalen kreeg. Zodra Benedetto er zeker van was dat hij gekozen zou worden als er een nieuw pauselijk conclaaf zou zijn, begon hij via de luchtpijp Celestinus in te fluisteren dat God hem liever zou zien als kluizenaar en niet als paus. Celestinus liet zich dat geen twee keer vertellen door zijn opperbaas en vaardigde een decreet uit waarin stond dat een paus ook met pensioen kon gaan. Amper 8 dagen later voegde Celestinus de daad bij het woord en vertrok naar zijn oude kluizenaarsoptrekje.

Bonifatius was niet alleen onbetrouwbaar, hij zag er ook zo uit!
Bonifatius was niet alleen onbetrouwbaar, hij zag er ook zo uit!

Benedetto liet zich tot paus Bonifacius VIII kiezen en liet als eerste pauselijke daad zijn voorganger oppakken en in de gevangenis gooien. De arme Celestinus verbleef daar 2 jaar voordat hij omkwam. Boze tongen beweren dat Bonifacius al het bewijs voor zijn gekonkel met de luchtpijp definitief wilde laten verdwijnen…

 

Categories
Geschiedenis Religie

Amsterdam en de Heilige Stede

Afgelopen week heeft paus Fransiscus bepaald, dat Johannes Paulus de tweede heilig mag worden verklaard. Hiervoor waren 2 wonderen nodig. Het eerste was al jaren bekend en het tweede is nu ook gevonden. Johannes Paulus zou een Italiaanse vrouw van kanker hebben genezen.

Vergeleken met wat andere wonderen, was dit een nogal tam geval. Ook zonder hulp van de kerk genezen mensen weleens spontaan van kanker. In vroeger tijden waren de wonderen dan ook vaak een stuk spectaculairder. In de 17e eeuw in Spanje bijvoorbeeld groeide  iemands been terug, dat twee en een half jaar eerder was geamputeerd.

Zelfs Amsterdam kan bogen op een vrij uniek wonder. In 1345 braakte een stervende man een hostie uit, die samen met het braaksel in de open haard werd gegooid. De volgende dag bleek dat de hostie niet verbrand was. De hostie werd naar de pastoor van de oude kerk gebracht, maar keerde op miraculeuze wijze terug naar het huis van de stervende man. Dit herhaalde zich tot 3 keer toe. Hierna werd besloten dat het kennelijk een wonder was en dat op de plaats van het huis een kerk gebouwd moest worden: De heilige Stede.

De Heilige Stede aan het rokin voor de afbraak in 1908. (afbeelding: Bureau Monumentenzorg Amsterdam)
De Heilige Stede aan het rokin voor de afbraak in 1908. (afbeelding: Bureau Monumenten en archeologie Amsterdam)

Amsterdam als bedevaartsoord

Tijdens de middeleeuwen ontwikkelde de kapel zich tot een bedevaartsoord en Amsterdam profiteerde van de duizenden pelgrims die elk jaar het wonder kwamen herdenken. In maart hielden de pelgrims een grote processie door de stad onder andere over de Heilige Weg die genoemd was naar de Heilige Stede. In 1578, toen Amsterdam zich als een van de laatste steden in Holland aansloot bij de opstand tegen de Spanjaarden en protestants werd, kwam de Heilige Stede in handen van de protestanten. Sindsdien werd er geen processie meer gehouden.

Pas in 1881 begonnen katholieken, in eerste instantie stiekem, weer een tocht te houden volgens de route van de middeleeuwse processie. Omdat processies tot 1984 in Amsterdam officieel verboden waren, werd de tocht een stille omgang om het verbod te omzeilen. Toen de protestanten hier achter kwamen bedachten ze een truc om de katholieken in hun hart te treffen. In 1908 werd ondanks hevig katholiek protest de Kerk afgebroken door de hervormde gemeente, die hiermee het begin- en eindpunt van de stille omgang vernietigde. Dat het gebouw, wat er al sinds de middeleeuwen stond, hiermee verloren ging, interesseerde de protestanten niet. Het was immers belangrijker dat de katholieken geïrriteerd werden.

Helaas voor de hervormde gemeente hield de stille omgang niet op en in de jaren 50 van de vorige eeuw liepen er op het hoogtepunt 90.000 mensen mee. De laatste jaren echter schommelt het aantal deelnemers rond de 7.000.

Categories
Geschiedenis Religie

29 mei: Heilige pauzen

Op 29 mei 1954 werd paus Pius X door Paus Pius XII heiligverklaard. Pius X werd in 1903 onverwacht paus toen de Oostenrijkse keizer Frans Jozef gebruik maakte van het Ius Exclusivae, het vetorecht op de pauskeuze dat verschillende koningen en keizers meenden te hebben.

Sinds 1644 was het zo’n 12 keer gebruikt, maar het was deze keer vrij onverwacht. Volgens verschillende bronnen was het niet het eigen idee van Frans Jozef. De Poolse kardinaal Jan Puzyna de Kosielsko vond de meest aangewezen kandidaat, Mariano Rampolla, te modern. Hij herinnerde de keizer aan de Fransgezinde ideeën van Rampolla en wees hem op zijn vetorecht.
Keizer Frans Jozef gaf toen kardinaal Puzyna de opdracht zijn veto tegen Rampolla uit te spreken. Daarop werd de conservatieve Giuseppe Sarto paus onder de naam Pius X.

Pius X was wellicht conservatief, maar hij vond de bemoeienis van wereldse koningen en keizers met het benoemen van pauzen ondanks de eeuwenoude traditie toch ongepast. Een van zijn eerste daden was dus het afschaffen van het Ius Exclusivae.