Tag: middeleeuwen

Categories
Geschiedenis

Aethelred de onberadene

Vandaag is het 999 jaar geleden dat de Engelse koning Aethelred de pijp aan Maarten gaf. Zijn bijnaam is waarschijnlijk de minst vleiende allertijden: Aethelred the unready. In het Nederlands staat hij bekende als de onberadene, wat waarschijnlijk dichter bij de betekenis van de oorspronkelijke oud-engelse bijnaam unraed ligt. Onberadene klinkt sowieso een stuk beter dan onklare. Toch klinkt ook dit nou niet bepaald positief, maar Aethelred kon natuurlijk een deel van de schuld van de slechte raad afschuiven op z’n adviseurs.

Wat was dan die slechte raad?

Tijdens Aethelreds heerschappij kwamen er regelmatig machtige Vikingvloten langs, die net zo lang plunderden en de boel in de fik staken tot Aethelred ze duizenden ponden zilver en goud gaf als afkoopsom om daarmee te stoppen. De, in dit geval Deense, Vikingen stopten inderdaad met hun plunderingen en een aantal vestigden zich in Engeland om daar een vreedzaam leven op te bouwen.

Even een potje Aethelred z'n land plunderen
Even een potje plunderen

Op dit punt kwam Aethelred, al dan niet ingefluisterd door zijn raadgevers, met het prachtige plan om in één nacht alle Denen in Engeland een kopje kleiner te maken en zo voor eens en altijd duidelijk te maken dat wie zijn land plunderde en er met zijn goud en zilver vandoor ging daar uiteindelijk voor zou boeten. Helaas voor Aethelred bleek de zuster van de Deense koning Sven Gaffelbaard zich ook onder de doden te bevinden.

Sven was hier uiteraard minder over te spreken en verzamelde binnen no-time een leger en vloot , waarmee hij Engeland binnenviel. Aethelred en zijn manschappen kwamen er op pijnlijke wijze achter dat wie de zuster van Sven Gaffelbaard doodde uiteindelijk door de Vikingen in de pan zou worden gehakt en Aethelred kon maar op het nippertje ontkomen naar Normandië.

Toen  Sven plotseling kwam te overlijden kon Aethelred tijdelijk de macht weer overnemen. Lang kon hij er niet van genieten, want anderhalf jaar later legde hij, hoewel hij er nog niet klaar voor was, zelf ook het loodje.

In Engeland zijn ze 1000 jaar later nog steeds pissig op Aethelred, die door z’n minder handige actie een Deen op de Engelse troon zette. Het had zelfs weinig gescheeld of de zoon van Sven, Knut de Grote,  had van Engeland een Deense provincie gemaakt. En dat allemaal door Aethelred en z’n prutsraadgevers.

Categories
Biologie

Schapen? De lemmingen van Turkije

Lemmingen zijn kleine knaagdieren die rond de poolcirkel op de tundra leven. Net zoals andere knaagdieren planten ze zich net zo lang voort totdat een groot deel door roofdieren of voedseltekort omkomt, waarna het hele verhaal opnieuw begint. In de Middeleeuwen zag men om de paar jaar enorme hoeveelheden lemmingen voorbijkomen, waarvan niemand wist waar ze vandaan kwamen. Nou ja niemand behalve de aardrijkskundige Zeigler van Straatsburg dan. Die beschreef rond 1530 hoe de lemmingen tijdens herfststormen spontaan uit de lucht vielen, waarna ze in de lente doodgingen als het nieuwe gras opkwam.

Waar komen lemmingen vandaan?

Dat lemmingen spontaan in een storm ontstaan, klinkt ons tegenwoordig ietwat vreemd in de oren en de Deense arts Ole Worm deelde die gedachte. Hij was dan ook degene die in de 17e eeuw  er achter kwam dat lemmingen gewoon knaagdieren waren en geen bovennatuurlijke beesten. Ole was sowieso nogal van het doorprikken van mythes en legenden. Hij bewees namelijk dat de eenhoorn niet bestond en dat de hoorns die zogenaamd bij de eenhoorn hoorden in werkelijkheid van een kleine walvis, de narwal, afkomstig waren. De mythe dat de hoorns van eenhoorns tegen vergiftiging beschermden, hield hij echter juist in stand. Hij ging er namelijk vanuit dat de hoorns van de narwal diezelfde eigenschap zouden hebben. Om dat te bewijzen vergiftigde hij enkele huisdieren, om ze met de vermalen narwal hoorn weer beter te maken. Waarschijnlijk gebruikte hij een nogal slap gif, want geen van z’n huisdieren overleed, wat Ole overtuigde van de beschermende eigenschappen van Narwalhoorn.

Disney is niet zo onschuldig als het lijkt…

Alhoewel we tegenwoordig weten dat de lemming niet zomaar uit de lucht komt vallen, bestaat er nog wel het geloof dat lemmingen om de zoveel tijd met z’n allen van een klif afspringen, een wisse dood tegemoet. Dit geloof berust echter ook op een fabeltje en wel een fabeltje dat de wereld in is geholpen door Walt Disney. Voor hun Oscarwinnende documentaire White Wilderness maakte de filmcrew namelijk een ronddraaiend platform bij een rivier waar ze de lemmingen in duwden. Die vielen vervolgens in de rivier, waar ze verdronken  nadat ze waren gefilmd tijdens hun val.

Schapen doen wel aan massa-suicide

Lemmingen hebben dus een onterechte reputatie dat ze slaafs achter elkaar aan hun dood tegemoet gaan. Volgens de New York Daily News zijn schapen de echte lemmingen. In dit artikel valt namelijk te lezen hoe in 2010 de Turkse schaapsherder Mejmet Gana zijn kudde van 51 schapen verloor, nadat ze een voor een van een klif sprongen. Overigens is het mogelijk dat dit slechts voor Turkse schapen geldt, want de enige andere gelegenheid dat een kudde schapen massaal van een klif afsprong speelde zich ook af in Turkije. In 2005 besloot een schaap namelijk van een klif te springen, waarna de rest van de 1500 schapen in de kudde zijn of haar voorbeeld volgde. Omdat de afgrond slechts 15 meter diep was overleefden in dit geval rond de 1000 schapen de val omdat de eerste 500 een mooi gespreid bedje hadden gevormd.

schlemming
Een lapjes schlemming

Misschien dat Walt Disney de volgende keer een mooie documentaire over Turkse schapen kan maken?

Categories
Geschiedenis Religie

Arme Celestinus V

Vandaag is de 87-ste verjaardag van Paus Benedictus XVI, de tweede paus die er vrijwillig mee ophield, zonder dat er anti-pausen in het spel waren. Als we kijken naar wat er gebeurde met de eerste paus die afstand deed van de pauselijke rode schoentjes dan is het niet zo vreemd dat dit zelden gebeurt. Zijn voorganger, die er genoeg van had, kwam namelijk tamelijk onprettig aan zijn einde…

Het betrof hier Celestinus V, die 5 maanden paus was in 1294 alvorens er de brui aan te geven. Voordat hij paus werd, was Celestinus een kluizenaar die de Celestijnse orde had opgericht. Toen zijn voorganger als paus overleed, duurde het meer dan 2 jaar voordat er een paus werd gekozen. Celestinus, die toen nog Pietro Angelerio heette, stuurde hierop een brief naar de kardinalen die de paus moesten kiezen dat ze vaart moesten maken omdat God ze anders een lesje zou leren. De kardinalen besloten hierop dan Pietro zelf maar te kiezen, zeer tegen Pietro’s zin in. Toen boodschappers Pietro op de hoogte stelden dat hij paus was geworden probeerde hij te vluchten, maar nadat de kardinalen en de koningen van Hongarije en Napels hem persoonlijk smeekten om het pausschap een kans te geven besloot hij het toch maar te proberen.

Helaas voor Celestinus was hij een politieke onbenul, die voornamelijk kardinalen benoemde op voorspraak van zijn beschermer, de koning van Napels, waar Celestinus hof hield. Behalve dat hij van politiek geen kaas had gegeten, probeerde Celestinus ook nog steeds te leven als kluizenaar in zijn pauselijke paleis, waar hij een speciale cel liet bouwen voor zichzelf. Een van zijn kardinalen maakte handig gebruik van het feit dat er via een luchtpijp een verbinding vanuit een andere kamer was met de cel van Celestinus en gaf Celestinus raad via de luchtpijp. Celestinus hoorde wel de stem van Benedetto Caetani (de kardinaal in kwestie), maar dacht dat God rechtstreeks met hem communiceerde.

In de 5 maanden dat Celestinus paus was, zorgde Benedetto ervoor dat hij zo veel mogelijk steun van de andere kardinalen kreeg. Zodra Benedetto er zeker van was dat hij gekozen zou worden als er een nieuw pauselijk conclaaf zou zijn, begon hij via de luchtpijp Celestinus in te fluisteren dat God hem liever zou zien als kluizenaar en niet als paus. Celestinus liet zich dat geen twee keer vertellen door zijn opperbaas en vaardigde een decreet uit waarin stond dat een paus ook met pensioen kon gaan. Amper 8 dagen later voegde Celestinus de daad bij het woord en vertrok naar zijn oude kluizenaarsoptrekje.

Bonifatius was niet alleen onbetrouwbaar, hij zag er ook zo uit!
Bonifatius was niet alleen onbetrouwbaar, hij zag er ook zo uit!

Benedetto liet zich tot paus Bonifacius VIII kiezen en liet als eerste pauselijke daad zijn voorganger oppakken en in de gevangenis gooien. De arme Celestinus verbleef daar 2 jaar voordat hij omkwam. Boze tongen beweren dat Bonifacius al het bewijs voor zijn gekonkel met de luchtpijp definitief wilde laten verdwijnen…

 

Categories
Geschiedenis Religie

Amsterdam en de Heilige Stede

Afgelopen week heeft paus Fransiscus bepaald, dat Johannes Paulus de tweede heilig mag worden verklaard. Hiervoor waren 2 wonderen nodig. Het eerste was al jaren bekend en het tweede is nu ook gevonden. Johannes Paulus zou een Italiaanse vrouw van kanker hebben genezen.

Vergeleken met wat andere wonderen, was dit een nogal tam geval. Ook zonder hulp van de kerk genezen mensen weleens spontaan van kanker. In vroeger tijden waren de wonderen dan ook vaak een stuk spectaculairder. In de 17e eeuw in Spanje bijvoorbeeld groeide  iemands been terug, dat twee en een half jaar eerder was geamputeerd.

Zelfs Amsterdam kan bogen op een vrij uniek wonder. In 1345 braakte een stervende man een hostie uit, die samen met het braaksel in de open haard werd gegooid. De volgende dag bleek dat de hostie niet verbrand was. De hostie werd naar de pastoor van de oude kerk gebracht, maar keerde op miraculeuze wijze terug naar het huis van de stervende man. Dit herhaalde zich tot 3 keer toe. Hierna werd besloten dat het kennelijk een wonder was en dat op de plaats van het huis een kerk gebouwd moest worden: De heilige Stede.

De Heilige Stede aan het rokin voor de afbraak in 1908. (afbeelding: Bureau Monumentenzorg Amsterdam)
De Heilige Stede aan het rokin voor de afbraak in 1908. (afbeelding: Bureau Monumenten en archeologie Amsterdam)

Amsterdam als bedevaartsoord

Tijdens de middeleeuwen ontwikkelde de kapel zich tot een bedevaartsoord en Amsterdam profiteerde van de duizenden pelgrims die elk jaar het wonder kwamen herdenken. In maart hielden de pelgrims een grote processie door de stad onder andere over de Heilige Weg die genoemd was naar de Heilige Stede. In 1578, toen Amsterdam zich als een van de laatste steden in Holland aansloot bij de opstand tegen de Spanjaarden en protestants werd, kwam de Heilige Stede in handen van de protestanten. Sindsdien werd er geen processie meer gehouden.

Pas in 1881 begonnen katholieken, in eerste instantie stiekem, weer een tocht te houden volgens de route van de middeleeuwse processie. Omdat processies tot 1984 in Amsterdam officieel verboden waren, werd de tocht een stille omgang om het verbod te omzeilen. Toen de protestanten hier achter kwamen bedachten ze een truc om de katholieken in hun hart te treffen. In 1908 werd ondanks hevig katholiek protest de Kerk afgebroken door de hervormde gemeente, die hiermee het begin- en eindpunt van de stille omgang vernietigde. Dat het gebouw, wat er al sinds de middeleeuwen stond, hiermee verloren ging, interesseerde de protestanten niet. Het was immers belangrijker dat de katholieken geïrriteerd werden.

Helaas voor de hervormde gemeente hield de stille omgang niet op en in de jaren 50 van de vorige eeuw liepen er op het hoogtepunt 90.000 mensen mee. De laatste jaren echter schommelt het aantal deelnemers rond de 7.000.