Een Venusovergang vindt plaats als, vanaf de aarde gezien, Venus voor de zon langs gaat. Net als een zonsverduistering is dit een zeldzaam fenomeen. Het gebeurt 2 keer binnen 8 jaar en daarna moet er meer dan een eeuw gewacht worden. Het kan gebruikt worden om de afstand van de aarde tot de zon uit te rekenen. In de 18e eeuw kwam het 2 keer voor, waarbij de eerste keer een enorme hoeveelheid expedities werden georganiseerd om het fenomeen te observeren vanaf verschillende plaatsen op aarde, zodat de exacte afstand van de aarde tot de zon kon worden berekend.
Ook Nederland stuurde een expeditie, zoals uit deze kist blijkt. (foto: Raoul Revers)
Een van de expedities werd geleid door een fransman, Guillaume Le Gentil, die in India de Venusovergang zou observeren. Helaas kwam hij precies een dag te laat aan: hij was nog op zee toen het zich voordeed. Vervolgens heeft hij 8 jaar in India gewacht op de volgende, terwijl hij een observatorium bouwde om alles haarfijn te kunnen observeren. Jammer genoeg besloot een wolk precies op het moment van de overgang voor de zon te verschijnen en daar gedurende de 3 en een half uur die de overgang duurde te bivakkeren.
Gedesillusioneerd vertrok Guillaume terug naar Frankrijk. Onderweg kwam hij bijna om in een orkaan voor de kust voor Afrika. Deze orkaan leverde hem wel aardig wat vertraging op. Na 11 jaar was hij eindelijk weer terug in Frankrijk, waar hij werd verwelkomd met het nieuws dat zijn familie hem had doodverklaard, waardoor ze er vandoor konden met al z’n bezittingen. Denk daar maar eens aan wanneer je de volgende keer een tram mist en denkt dat je pech hebt…
Brian Cox is tegenwoordig vooral bekend als presentator van een aantal populair wetenschappelijke programma’s op de BBC. Daarnaast doet hij onderzoek bij de Large Hadron Collider van het CERN en is fellow van de Royal Academy. Op wetenschappelijk gebied dus zeker geen kleine jongen.
Voordat Brian hier echter bekend mee werd speelde hij toetsen in de band D:ream, welbekend van haar Britse nummer een hit “Things can only get better”. Het is niet ondenkbaar dat deze titel verwees naar de cijfers die Brian op de middelbare school haalde voor wiskunde want dat was een D voor z’n eindexamen. Indien dat niet het geval was kan het ook nog verwijzen naar de tijd die Brian op tv te zien is. Inmiddels is dat ongeveer elke week een half uur, maar in de clip voor things can only get better is hij precies 2 seconden te zien. Vanaf minuut 2.35
Sinds de oprichting in 1961 van het Wereld Natuur Fonds is de pandabeer het symbool van deze club. Zelden was een keus zo ondoordacht. Het WNF zet zich namelijk in voor diersoorten die rechtstreeks bedreigd worden door menselijk handelen, of door verkleining van hun leefgebied.
De panda wordt echter bedreigd doordat hij zelf een verkeerde evolutionaire afslag heeft genomen. Panda’s maken namelijk deel uit van de familie van beren en hebben net als andere beren een darmstelsel dat gericht is op het verteren van vlees, vruchten en zaden. Helaas voor de panda heeft hij echter besloten om alleen maar taai bamboe te eten. Doordat ze dit slecht kunnen verteren moet een panda de hele dag door eten om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. Hierdoor moet een panda gemiddeld 38 keer op een dag poepen en voelt ie zich constant alsof ie diarree heeft.
Zo da’s nummer één, nog 37 te gaan vandaag…
Logischerwijs heeft de panda niet erg veel zin om zich voort te planten en weigert ie dat te doen bij de minste geringste verstoring van z’n bamboebos. De panda is dan ook de voornaamste kandidaat in het dierenrijk voor een enkeltje uitsterving, want ook zonder de mens was ie al hard op weg.
Waarom moet de panda dan sneller dood? Omdat het z’n eigen schuld is dat ie aan het uitsterven is en omdat ie de aandacht afleidt van alle planten en dieren die het wel verdienen om beschermd te worden. De schaamluis bijvoorbeeld is ook bijna uitgestorven door toedoen van de mens, maar daar hoor je dan weer niemand over…
Net als hun voorouders, de dinosauriërs, zijn vogels in één ding heel goed: uitsterven. Sinds 1500 zijn er al bijna 200 vogelsoorten uitgestorven. In dit tempo zijn er over 10.000 jaar geen vogels meer. De dino’s deden het weliswaar sneller, maar die hadden hulp van een meteoriet en dat is valsspelen.
Nou moet er natuurlijk toegegeven worden, dat de mens een redelijk actieve rol in dit gebeuren heeft gespeeld. Als de mens ergens goed in is, is het dieren uitroeien. Is de schuld nou helemaal op ons te schuiven? Niet precies. Vogels hebben zelf wel geholpen door zichzelf doodlopende evolutionaire paden in te evolueren.
Om te zien hoe groot een dodo nou was, een cavia ter referentie. (George Edwards 1760)
Er zijn verschillende soorten vogels die gevoeliger zijn voor uitsterven. Het helpt niet als je op een eiland woont, en al helemaal niet als je niet kan vliegen. Een van de bekendste voorbeelden hiervan is natuurlijk de dodo. De dodo leefde op Mauritius, een eiland ten oosten van Madagascar. Nederlandse zeelieden ontdekten het in 1598 en binnen 100 jaar was het beest uitgestorven.
De dodo hoefde niet eens lekker te smaken om door de zeelui gevangen te worden: een van de eerste namen die de vogel kreeg was walgvogel. Het is natuurlijk ook mogelijk dat de latere kolonisten en bezoekers van Mauritius gewoon betere koks waren. De dodo was niet alleen makkelijk te vangen, door het evolueren op een eiland zonder zoogdieren, was hij niet heel handig in het bewaken van z’n eieren tegen de door de westerlingen meegenomen ratten, katten en varkens. Dat de bossen van Mauritius grotendeels gekapt werden, hielp de soort ook niet echt mee.
Een soortgelijk verhaal met een iets vrolijker einde is te vertellen over de kakapo. Deze vogel is een van de grootste papegaaien, maar is net als de dodo door het wonen op een eiland, in dit geval de Nieuw-Zeelandse eilanden, zonder zoogdieren wat lui geworden. Vliegen doet de vogel niet meer, nesten worden gewoon op de grond gebouwd en 1 ei leggen per broedseizoen is genoeg. Allemaal prima zo lang hun belangrijkste vijand de Haasts arend was, een van de grootste roofvogels ooit. Deze arend was echter al uitgestorven sinds 1400 toen de Maori de moa uitroeide. (Ja, de vogelsoorten sneuvelen in bosjes als ze de mens tegenkomen).
De mao waren behoorlijk uit de kluiten gewassen struisvogelachtige vogels, geschikt voor een goede maaltijd voor de Haasts arend. Kakapo’s echter, waren niet veel meer dan een midnight snack, dus zonder de moa’s was het snel gedaan met de arend. De Kakapo ging echter door alsof de arenden nog dagelijks hun nesten leegplukten en hield de belangrijkste eigenschappen om zich tegen de arend te beschermen: ‘s nachts rondlopen, en overdag lekker stil zitten op je nest. Laat dit nou net niet handig zijn tegen hermelijnen.
Hermelijnen? Ja, die hadden de slimme westerlingen uitgezet om het konijnenoverschot aan te pakken. Konijnen? Er waren toch geen zoogdieren in Nieuw-Zeeland? Nee, niet tot de mens het konijn in het wild uitzette in de 19e eeuw. Ja, de mens is heel goed in de natuur beheren, we hebben er al eeuwen ervaring mee. Hermelijnen jagen niet per se met hun zicht, maar gebruiken vooral hun reukzin. Toch jammer voor de kakapo dat ze stinken.
Om er toch een goed einde aan te breien: op het vaste land van Nieuw-Zeeland is de kakapo weliswaar uitgestorven, op een aantal kleine eilanden is het gelukt alle zoogdieren te verwijderen en kan de kakapo weer vrolijk in z’n eigen luie tempo aan de voortplanting werken. Dat gaat zo welvarend dat de soort van het dieptepunt van zo’n 50 vogels hersteld is tot meer dan 120.
Moraal van dit verhaal? Zorg dat je pas bijna uitgestorven bent als de mens inmiddels gelooft dat dieren kunnen uitsterven* en er dan ook iets aan doet. Of evolueer je wat minder in een onhandige niche.
* Pas eind 18e eeuw begonnen wetenschappers te geloven dat het mogelijk was dat dieren uitstierven. Voor die tijd geloofde men dat God een vast aantal diersoorten had geschapen: als een diersoort niet meer gesignaleerd werd in het wild, hield die zich vast ergens verstopt op een nog niet ontdekte plek.
