Category: Religie

Heksenjachten zijn een fenomeen dat vooral in de vroegmoderne tijd een grote vlucht nam. In tegenstelling tot wat je zou denken is niet de katholieke kerk met zijn inquisitie hier debet aan, maar zijn het vooral de protestanten die de grootste jachten hielden en de meest redeloze. Wat niet wil zeggen dat er hier en daar uiteraard ook wat heksen door de katholieken op de brandstapel werden gegooid (Jeanne d’Arc is een goed voorbeeld). De katholieken gebruikten hekserij wel als instrument om ketterij aan te pakken of politieke tegenstanders, maar niet op zo’n grote schaal als de protestanten.

Een van de bekendste heksenjachten vond plaats in stadje Salem in New England, een puriteins bolwerk. In Salem was de sfeer sowieso al niet zo relaxed, omdat 2 families een vete hadden waar de hele rest van de gemeenschap ook bij betrokken was. Regelmatig kwam het dan ook tot klappen over en weer. Daarnaast was ongeveer elk vermaak onder de puriteinen verboden. Dansen, feesten, kerst vieren, muziek maken. Het was allemaal duivels vermaak  wat terug te leiden viel tot heidense rituelen.

Het begin van de jacht in Salem

Toen in de winter van 1692 enkele kinderen aanvallen kregen van iets dat niet natuurlijk leek en erger was dan epilepsie konden dokters geen fysieke oorzaak vinden. De kinderen gooiden met spullen, maakten vreemde geluiden en klaagden dat ze geprikt werden door naalden. Tegenwoordig kom je dat in de supermarkt ook nog wel eens tegen, maar dan wijt je dat aan een anti-autoritaire opvoeding. Nadat er echter steeds meer jonge vrouwen hetzelfde gedrag begonnen te vertonen opperde een dominee dat het weleens het werk van de duivel kon zijn.

De kinderen wezen ogenblikkelijk een paar personen aan die niet zo geliefd waren binnen de gemeenschap als boosdoeners. Een bedelaar, een vrouw die niet vaak genoeg (als in minstens 8 uur per week) naar de kerk ging en een slaaf van een ander ras. Deze werden ogenblikkelijk opgepakt.

Hier stopte het echter niet bij. de kinderen begonnen meer mensen te beschuldigen, waaronder mensen met een goede reputatie die vaak in de kerk te vinden waren. De conclusie die hieruit volgde was dat kennelijk iedereen een heks kon zijn en een golf van arrestaties volgde. Ook omdat de opgepakten weer nieuwe namen noemden.

Het proces

Uiteindelijk leidde dit tot een proces tegen tientallen vermeende heksen waarbij het belangrijkste bewijs de zogenaamde geestverschijningen waren. De kinderen beweerden namelijk dat ze geprikt werden met naalden door geestverschijningen van de mensen die ze beschuldigden. Dit kwam goed uit want een alibi telde op deze manier niet meer. Immers jij was misschien wel op je boerderij aan het werk, maar stiekem had je je geestverschijning het duivelse werk op laten knappen.

Dit was het moment waarop Cotton Mather op het toneel verscheen. Deze puriteinse dominee hielp om de heksen definitief te veroordelen. Er was namelijk een discussie over de vraag of de duivel iemands geestverschijning kon gebruiken zonder toestemming van diegene. Als dat het geval zou zijn dan hadden de beklaagden immers niet bewust de kinderen kwaad gedaan. Cotton echter overtuigde de rechtbank van de stelling dat de duivel niet iemands geestverschijning kon gebruiken zonder toestemming. Hiermee was iedereen wiens geestverschijning gezien was per definitie schuldig.

Dankzij Cotton werden flink wat heksen veroordeeld en geëxecuteerd. In de jaren na de processen kregen echter steeds meer mensen het idee dat de veroordelingen niet klopten, tot zo’n 20 jaar na de veroordelingen het algemene oordeel, zelfs van de getuigen en aanklagers, was dat de heksen onterecht waren veroordeeld. Een aantal veroordelingen werd toen ook ongedaan gemaakt (niet dat de opgehangen heksen daar nog iets aan hadden, maar soit).

De enige die altijd heeft volgehouden dat hij een goede rol speelde in het hele proces was Cotton Mather, wat des te vreemder is als je bedenkt dat hij behalve dominee ook wetenschapper was en als eerste een vorm van inenting tegen pokken in Boston introduceerde. Hiermee redde hij tientallen levens. Wat hij dus in Salem net zo makkelijk weer te niet deed.