Categories
Geschiedenis Religie

Jantje van Leyen en de wederdopers

Zo af en toe duikt er een religieuze sekte op waarbij de volgelingen zich op een plek opsluiten om samen het einde der tijden af te wachten. De sekteleider is meestal een man, die om onverklaarbare redenen altijd minstens 3, maar meestal veel meer vrouwen heeft. Met deze vrouwen krijgt hij dan ook allemaal kinderen krijgt. Het is de vrouwen trouwens streng verboden met iemand anders dan de sekteleider het bed te delen want dat vindt god/het spaghettimonster/ Ron L. Hubbard (doorstrepen wat niet van toepassing is) niet goed. In 2012 zagen we zo bijvoorbeeld een sekte die zich in een Frans dorp settelde om  het einde der tijden volgens de Maya kalender af te wachten. Inmiddels is de aarde nog steeds niet vergaan, maar wellicht zitten ze er nog steeds…

De wederdopers

Ook in de middeleeuwen waren er al sluwe en charismatische sekteleiders, die via het geijkte patroon opereerden. Een van deze figuren was Jan van Leyden. Jan kreeg het met zijn wederdopers (een soort middeleeuwse pinkstergemeente), voor elkaar om de stad Münster over te nemen in afwachting van de Apocalyps. Hoewel hij er van overtuigd was, dat de Apocalyps op het punt stond te beginnen, nam hij voor de zekerheid wel 17(!) vrouwen. Er was immers nog wat tijd te overbruggen en die moest natuurlijk wel aangenaam doorgebracht worden. Zoals bij alle sekteleiders gold dat echter alleen voor Jan zelf. Toen een van z’n vrouwen er vandoor probeerde te gaan, werd ze zonder pardon onthoofd.

Inmiddels weten we dat Jan van Leyden allemaal mooie praatjes had, maar dat de Apocalyps nog steeds niet gekomen is. Zijn praatjes bleken dus te bestaan uit loze beloftes en je er met een Jantje van Leyen van af maken, wil zeggen dat je je best niet doet.

Het einde van Jan

Met Jantje liep het niet goed af. Terwijl de wederdopers aan de macht waren in Münster, had de bisschop van Münster, die de stad uit was gegooid, een leger op de been gebracht samen met de lokale graaf. Zij belegerden de stad al een tijdje en hadden de voorganger van Jan omgelegd, toen deze met 30 man een uitbraak leidde. Alhoewel hij Münster tot het nieuwe Jerusalem uitriep, met zichzelf als koning aan het hoofd, kon Jan niet lang genieten van zijn harem als koning. Binnen een jaar heroverde de bisschop de stad. Jan werd een tijdje in een kooi rondgevoerd alsof hij een wild beest was, maar na een half jaar werd hij uiteindelijk doodgemarteld. Zijn lichaam bleef ruim 50 jaar in een kooi hangen buiten de kerk van Münster, als afschrikking voor nieuwe wederdopers.

Categories
Geschiedenis Ploerten Religie Wetenschap

Cotton Mather en de Salemse heksenjacht

Heksenjachten zijn een fenomeen dat vooral in de vroegmoderne tijd een grote vlucht nam. In tegenstelling tot wat je zou denken is niet de katholieke kerk met zijn inquisitie hier debet aan, maar zijn het vooral de protestanten die de grootste jachten hielden en de meest redeloze. Wat niet wil zeggen dat er hier en daar uiteraard ook wat heksen door de katholieken op de brandstapel werden gegooid (Jeanne d’Arc is een goed voorbeeld). De katholieken gebruikten hekserij wel als instrument om ketterij aan te pakken of politieke tegenstanders, maar niet op zo’n grote schaal als de protestanten.

Een van de bekendste heksenjachten vond plaats in stadje Salem in New England, een puriteins bolwerk. In Salem was de sfeer sowieso al niet zo relaxed, omdat 2 families een vete hadden waar de hele rest van de gemeenschap ook bij betrokken was. Regelmatig kwam het dan ook tot klappen over en weer. Daarnaast was ongeveer elk vermaak onder de puriteinen verboden. Dansen, feesten, kerst vieren, muziek maken. Het was allemaal duivels vermaak  wat terug te leiden viel tot heidense rituelen.

Het begin van de jacht in Salem

Toen in de winter van 1692 enkele kinderen aanvallen kregen van iets dat niet natuurlijk leek en erger was dan epilepsie konden dokters geen fysieke oorzaak vinden. De kinderen gooiden met spullen, maakten vreemde geluiden en klaagden dat ze geprikt werden door naalden. Tegenwoordig kom je dat in de supermarkt ook nog wel eens tegen, maar dan wijt je dat aan een anti-autoritaire opvoeding. Nadat er echter steeds meer jonge vrouwen hetzelfde gedrag begonnen te vertonen opperde een dominee dat het weleens het werk van de duivel kon zijn.

De kinderen wezen ogenblikkelijk een paar personen aan die niet zo geliefd waren binnen de gemeenschap als boosdoeners. Een bedelaar, een vrouw die niet vaak genoeg (als in minstens 8 uur per week) naar de kerk ging en een slaaf van een ander ras. Deze werden ogenblikkelijk opgepakt.

Hier stopte het echter niet bij. de kinderen begonnen meer mensen te beschuldigen, waaronder mensen met een goede reputatie die vaak in de kerk te vinden waren. De conclusie die hieruit volgde was dat kennelijk iedereen een heks kon zijn en een golf van arrestaties volgde. Ook omdat de opgepakten weer nieuwe namen noemden.

Het proces

Uiteindelijk leidde dit tot een proces tegen tientallen vermeende heksen waarbij het belangrijkste bewijs de zogenaamde geestverschijningen waren. De kinderen beweerden namelijk dat ze geprikt werden met naalden door geestverschijningen van de mensen die ze beschuldigden. Dit kwam goed uit want een alibi telde op deze manier niet meer. Immers jij was misschien wel op je boerderij aan het werk, maar stiekem had je je geestverschijning het duivelse werk op laten knappen.

Dit was het moment waarop Cotton Mather op het toneel verscheen. Deze puriteinse dominee hielp om de heksen definitief te veroordelen. Er was namelijk een discussie over de vraag of de duivel iemands geestverschijning kon gebruiken zonder toestemming van diegene. Als dat het geval zou zijn dan hadden de beklaagden immers niet bewust de kinderen kwaad gedaan. Cotton echter overtuigde de rechtbank van de stelling dat de duivel niet iemands geestverschijning kon gebruiken zonder toestemming. Hiermee was iedereen wiens geestverschijning gezien was per definitie schuldig.

Een meerpersoonsgalg is wel zo efficiënt.
Een meerpersoonsgalg is wel zo efficiënt.

Dankzij Cotton werden flink wat heksen veroordeeld en geëxecuteerd. In de jaren na de processen kregen echter steeds meer mensen het idee dat de veroordelingen niet klopten, tot zo’n 20 jaar na de veroordelingen het algemene oordeel, zelfs van de getuigen en aanklagers, was dat de heksen onterecht waren veroordeeld. Een aantal veroordelingen werd toen ook ongedaan gemaakt (niet dat de opgehangen heksen daar nog iets aan hadden, maar soit).

De enige die altijd heeft volgehouden dat hij een goede rol speelde in het hele proces was Cotton Mather, wat des te vreemder is als je bedenkt dat hij behalve dominee ook wetenschapper was en als eerste een vorm van inenting tegen pokken in Boston introduceerde. Hiermee redde hij tientallen levens. Wat hij dus in Salem net zo makkelijk weer te niet deed.

Categories
Geschiedenis Religie

29 mei: Heilige pauzen

Op 29 mei 1954 werd paus Pius X door Paus Pius XII heiligverklaard. Pius X werd in 1903 onverwacht paus toen de Oostenrijkse keizer Frans Jozef gebruik maakte van het Ius Exclusivae, het vetorecht op de pauskeuze dat verschillende koningen en keizers meenden te hebben.

Sinds 1644 was het zo’n 12 keer gebruikt, maar het was deze keer vrij onverwacht. Volgens verschillende bronnen was het niet het eigen idee van Frans Jozef. De Poolse kardinaal Jan Puzyna de Kosielsko vond de meest aangewezen kandidaat, Mariano Rampolla, te modern. Hij herinnerde de keizer aan de Fransgezinde ideeën van Rampolla en wees hem op zijn vetorecht.
Keizer Frans Jozef gaf toen kardinaal Puzyna de opdracht zijn veto tegen Rampolla uit te spreken. Daarop werd de conservatieve Giuseppe Sarto paus onder de naam Pius X.

Pius X was wellicht conservatief, maar hij vond de bemoeienis van wereldse koningen en keizers met het benoemen van pauzen ondanks de eeuwenoude traditie toch ongepast. Een van zijn eerste daden was dus het afschaffen van het Ius Exclusivae.

Categories
Religie

Heilige Beenderen

Binnen de katholieke kerk bestaat er al eeuwenlang de hobby om relikwieën van Jezus en allerlei heiligen te verzamelen. Vaak heeft dit een economische reden. Als een dorp, stad of kerk een belangrijk relikwie in handen heeft, dan zorgt dat voor een constante stroom pelgrims en dus geld.

Zoals altijd als er geld in het spel is, zijn er lieden die het niet zo nauw met de waarheid nemen, omdat er meer verdiend kan worden. Hierdoor is er wel eens geschat, dat met alle fragmenten waarvan gezegd wordt dat ze afkomstig zijn van het kruis van Jezus, er een half bos opgezet kan worden.

In de middeleeuwen waren niet alleen kruisfragmenten en objecten die Jezus had aangeraakt populair, maar vooral ook delen van het lichaam van Jezus, of van andere figuren uit de bijbel. In Rome worden bijvoorbeeld de schedels van Sint Peter en Sint Paulus bewaard in de St. Jan van Lateranen kerk.

Op een gegeven moment werd het natuurlijk lastiger om lichaamsdelen van bijbelse figuren te verkrijgen en richtte zich de aandacht op modernere heiligen. Toen ook deze bron op begon te raken besloot een groep mensen in Umbrië om de lokale kluizenaar maar alvast een kopje kleiner te maken zodat ze zeker wisten dat ze zijn beenderen konden gebruiken om pelgrims aan te trekken. Helaas voor hen ontkwam de heilige Romualdus en stierf hij ergens anders, waar ze uiteraard enthousiast zijn overblijfselen tentoonstelden.

Hij kijkt ook zo lekker heilig.
Hij kijkt ook zo lekker heilig.

Van andere figuren werd direct na hun dood het lichaam verdeeld, zoals dat van de heilige Elisabeth van Thüringen, van wie enthousiast zelfs de tepels werden afgesneden om mee te nemen. Ook mensen die niet heilig waren verklaard, maar wel bekend waren, werden een bron van relikwieën. De filosoof Thomas van Aquino* werd bijvoorbeeld direct na zijn dood in een ketel gestopt en uitgekookt om mooie beenderen te krijgen. Zelfs de Romeinse schrijver Livius werd opgegraven en zijn armbeen werd als cadeau aan paus Leo X gegeven.

 

*Thomas werd later wel heilig verklaard, maar dat was nog niet zeker op het moment dat hij uitgekookt werd