Tegenwoordig wordt de paus gekozen tijdens het conclaaf, een enorm evenement waar heel wat media op af komt. De hele wereld kijkt elke dag mee of er zwarte, dan wel witte rook uit de schoorsteen van het Vaticaan komt. Van oudsher worden de kardinalen die stemgerechtigd zijn (dat wil zeggen nog niet seniel) opgesloten in de Sixtijnse kapel. Elke dag wordt er dan gestemd totdat er een meerderheid gevormd is en er zodoende witte rook uit de Vaticaanse schoorsteen kan komen.
Dit is niet altijd het geval geweest. Voordat de regels voor het conclaaf opgesteld werden, bepaalden de geestelijkheid en de burgers van Rome gezamenlijk wie er paus werd. Pas in 1059 werd bepaald dat de enigen die over de pauselijke verkiezing gingen, het college van kardinalen was. De kardinalen besloten dan wel gezamenlijk, maar werden nog niet opgesloten, met als gevolg inmenging van buitenstaanders en ellenlange verkiezingen.
De langste verkiezing
De verkiezing van 1268, na het overlijden van Clemens IV, spande de kroon en duurde maar liefst drie jaar. Deze verkiezing werd in Viterbo gehouden omdat de traditie voorschreef dat de verkiezing plaats moest vinden in de plaats waar de vorige paus was gestorven, en dan specifiek in de plaatselijke kathedraal. De kardinalen kwamen hier in eerste instantie een keer per dag bijeen om te beraadslagen, om vervolgens onverrichter zake naar hun verblijf in de stad te vertrekken. Omdat zich twee fracties gevormd hadden, met allebei ongeveer evenveel leden, zat er geen schot in de zaak. De Franse fractie wilde persé een Fransman, terwijl de Italiaanse fractie dat helemaal niet zag zitten. Een Italiaan was voor de Fransen dan weer een brug te ver. De permanente aanwezigheid van Karel van Anjou, die de Fransen steunde in Viterbo, maakte de zaak er ook niet makkelijker op.
Na een jaar met geen enkele vooruitgang besloot de bevolking van Viterbo dat het wel leuk geweest was en dat de kardinalen opgesloten moesten worden in het pauselijke paleis totdat ze een paus hadden benoemd. Om het geheel nog wat te versnellen kregen de kardinalen nog slechts water en brood. Ook dit hielp echter niet. Uiteindelijk werd het dak van het paleis gehaald in de hoop dat de blootgestelde kardinalen wel moesten kiezen, wilden ze niet door de elementen geteisterd worden.
Uiteindelijk bleek dit wel te helpen en het college koos een Italiaan die geen kardinaal was, maar pauselijke gezant in Acre bij de negende kruistocht. Ondanks dat het een Italiaan was konden de Fransen hier uiteindelijk wel mee leven, gezien Teobaldo Visconti al tijden weg was uit Italië en niet ‘besmet’ was door het politieke gekonkel in Italië.
Gregorius X
Teobaldo nam als naam Gregorius de tiende aan en nadat hij uit Acre naar Viterbo was vertrokken, was een van zijn eerste daden om ervoor te zorgen dat de kardinalen tijdens de pauselijke verkiezing opgesloten moesten worden, en op water en brood gezet, zodat het nooit meer zo lang zou duren totdat er een nieuwe paus zou zijn. Conclaaf komt dan ook uit het Latijn en betekent ‘met sleutel’.
Het pauselijke paleis in Viterbo kwam nog hetzelfde decennium weer in het middelpunt van de belangstelling te staan, toen een van de opvolgers van Gregorius, Johannes de 21-ste, een studeerkamer aan het paleis liet bouwen.
God straft onmiddellijk
Johannes stond voor zijn verkiezing tot paus bekend als Peter de Spanjaard. Dat hij geboren was in Lissabon en later ging studeren in Parijs werd even over het hoofd gezien. Net als Catalonië nu, werd Portugal toen gewoon gezien als deel van Spanje. Voordat Peter het tot paus schopte was hij een populair wetenschapper en arts, die een standaardwerk over logica schreef dat tot in de 16e eeuw populariteit genoot in heel Europa. Als arts schreef hij echter ook een boek over traditionele anticonceptiemethoden, die verrassend goed bleken te werken.
Anticonceptie was, net als nu, toen ook een heikel punt voor katholieken en toen Johannes’ nieuwe studeerkamer opeens instortte, met hem erin, werd al snel gewezen naar het heidense schrijfsel, wat hij eerder produceerde. Na acht dagen legde Johannes dan ook het loodje en kon God opgelucht ademhalen en ervoor zorgen dat er een nieuwe paus kwam. Dit keer eentje die zich netjes aan de kerkelijke leer hield, maar de toon zette voor de volgende eeuwen door minstens drie neven tot kardinaal te benoemen.
